Νίκος Καζαντζάκης
ένας ταξιδευτής σε τόπους και ιδέες
Με τα λόγια αυτά περιέγραψε το 1950 τον εαυτό του:
Με θαρρούν λόγιο, διανοούμενο, γραφιά και δεν είμαι τίποτα απ’ αυτά. Τα δάχτυλά μου, όταν γράφω, δεν μελανώνονται, αιματώνουνται. Θαρρώ δεν είμαι παρά τούτο: μια απροσκύνητη ψυχή.
Το σπίτι που γεννήθηκε
Η οικογένειά του
Ταξίδια
Ολόκληρη η ζωή του Καζαντζάκη σημαδεύεται από μετακινήσεις, αποδημίες, περιπλανήσεις στη Μεσόγειο, την Κεντρική Ευρώπη, την Ασία.
ΡΩΣΙΑ
«Τίποτα δε λείπει από τη Ρουσία˙ όλα τα ζώα και τα φυτά, από τα υπερβόρεια ως τα τροπικά, ζουν άνετα στην απέραντη ρούσικη γης. Φυσικά σύνορα δεν υπάρχουν˙ η στεριά απλώνεται όπως κι η θάλασσα, κι η έρημος πλάθει κατ’ εικόνα κι ομοίωσή της και την ψυχή του ανθρώπου.»
«Πρωί πια φτάσαμε στην παλιά πρωτεύουσα της Ρουσίας. Στο Κίεβο. Από μακριά ξεκρίναμε τους χρυσούς τρούλους να λάμπουν σα μυτερά τατάρικα κράνη μέσα σε ανάλαφρη ομίχλη.»
ΙΑΠΩΝΙΑ
«Ξεκίνησα για την Ιαπωνία, ξέροντας μονάχα δύο γιαπωνέζικες λέξεις για να συνεννοηθώ μαζί της: ‘σακουρά’, που θα πει: άνθος της κερασιάς, και ‘κοκορό’, που θα πει: καρδιά. Ποιος ξέρει έλεγα με το νου μου, μπορεί οι δύο αυτές απλούστατες λέξεις να φτάνουν…»
«Τα χρώματα εδώ στην Ανατολή είναι τόσο θερμά και χαρούμενα, που δεν αποτείνουνται μονάχα στα μάτια, παρά και στην ακοή, στη γεύση, στην αφή και στην όσφρηση.»
ΑΙΓΥΠΤΟΣ
«Όταν ζυγώναμε πια στις πλατιές εκβολές του Νείλου κι άρχισεν η θάλασσα, η μεγάλη Πράσινη όπως την ονόμαζαν τα ιερογλυφικά, να πρασινίζει-ένα παλιό τραγούδι, που μας σώθηκε σα μια κραυγή, από την εποχή των Φαραώ, κυρίεψε την καρδιά μου.»
«Ήρεμη, σκλαβωμένη φύση-φελάχισσα. Παχιά λαμπερή πεδιάδα, σπαρμένη με μπαμπάκι, κουκιά κι αραποσίτι. φοινικιές, γαζίες, φραγκοσυκιές. Βαρύς ουρανός, πηχτά χρώματα, ο αέρας γιομάτος υγρασία. Τα κοράκια, καλοθρεμμένα, κατεβαίνουν και περπατούν στα οργωμένα χώματα. Οι πελαργοί, σαν ιερογλυφικά, στέκουνται στον όχτο του ποταμού με το ένα πόδι, νυστάζοντας.»
«Από τους τρεις μεγάλους ιερούς ποταμούς της αρχαιότητας -Νείλος, Ευφράτης και Γάγγης- ο Νείλος είναι ο πιο ιερός.»
ΙΣΠΑΝΙΑ
«Όλη η Ισπανία λάμπει και σαλεύει στο νου μου σαν ένα παγόνι αρσενικό, που με ανοιγμένες τις φτερούγες του σεριανάει ανάμεσα σε δυό θάλασσες.»
«Χαρούμενη, ανοιχτόκαρδη όαση απάνω στο τραχύ έρημο οροπέδιο. Η αψηλότερη πρωτεύουσα της Ευρώπης, η πιο κοντά στον ουρανό. Έχουν δίκιο οι Ανταλουσιάνοι να λεν πως ο “θρόνος του Ισπανού βασιλιά είναι ο πρώτος ύστερα από το θρόνο του Θεού”.»
ΑΓΓΛΙΑ
«Ο παράδεισος των Εγγλέζων είναι σκεπασμένος με χλόη. Κι απάνω στη μακάρια αυτή χλόη σεριανίζουν οι άγιοι της Μεγάλης Βρετανίας, καπνίζοντας την πίπα τους, κρατώντας αιώνιες ομπρέλες.»
«Γυρίζοντας τους καθεδρικούς ναούς που είναι σκορπισμένοι, σαν απολιθωμένα μαμούθ, σε μικρές ήρεμες εγγλέζικες πολιτείες, ένιωθα πόσο άσφαλτα η αγάπη κι η κατανόηση της επίγειας ζωής έχουν οδηγήσει το χέρι του αρχιτέκτονα. Η αγάπη, η κατανόηση κι ο σίγουρος πραχτικός νους.»
ΙΤΑΛΙΑ
«Η Ασίζη λάμπει μέσα στον ήλιο, ψηλά, απάνου στο λόφο. Διακρίνω αριστερά το μέγα Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, δεξιά την εκκλησιά της Αγίας Κλάρας, και μέσα από τα μουγκρίσματα των αυτοκινήτων κατορθώνω να διακρίνω τη βαθιά, γλυκύτατη φωνή που χύνεται από τις καμπάνες του Αγίου Ρουφίνου.»
ΚΥΠΡΟΣ
«Η Κύπρος είναι η αληθινή πατρίδα της Αφροδίτης. Ποτέ δεν είδα νησί με τόση θηλύτητα, ποτέ δεν ανάπνεψα αέρα τόσο γεμάτο μ’ επικίντυνες, γλυκύτατες συμβουλές. Αλαφρή κάρωση με κυριεύει, νύστα και γλύκα, και το δειλινό, όταν πέσει ο ήλιος και φυσήξει από τη θάλασσα το αλαφρό αεράκι και σαλέψουν λίγο, δεξά ζερβά, τα μικρά καΐκια και ξεχυθούν στην παραλία τα μικρά παιδιά με το γιασεμί στο χέρι, η καρδιά μου ξεζώνεται και παραδίνεται σαν την Πάνδημη Αφροδίτη.»
ΕΛΛΑΔΑ
«Το πρόσωπο της Ελλάδας είναι ένα παλίμψητο από δώδεκα κύριες απανωτές γραφές: Σύγχρονη, του Εικοσιένα, της Τουρκοκρατίας, της Φραγκοκρατίας, του Βυζάντιου, της Ρώμης, της Ελληνιστικής εποχής, της Κλασικής, του Δωρικού μεσαίωνα, της Μυκηναϊκής, της Αιγιακής, της Λίθινης.»
ΚΙΝΑ
«Η Κίνα είναι αιώνια. Καρπερή, απέραντη πεδιάδα, σμαραγδοπράσινη την άνοιξη, γριζα ασημένια το καλοκαίρι, σπλαχνικιά, πολυγάλατη, σα μάνα.»
Ο προορισμός του Συγγραφέα
Παρίσι, 6 Μαΐου 1955
Συνέντευξη που έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης στον Pierre Sipriot της γαλλική ραδιοφωνίας, με θέμα τον προορισμό του συγγραφέα.
«Ένας πραγματικός μυθιστοριογράφος δεν μπορεί παρά να ζει μέσα στην πραγματικότητα του καιρού του και, ζώντας αυτή την πραγματικότητα, συνειδητοποιεί την ευθύνη του. Προσπαθεί λοιπόν να βοηθά τους ομοίους του, ν’ αντιμετωπίζει και να λύνει, κατά το δυνατόν, τα πιεστικά προβλήματα της εποχής του. Το λογοτεχνικό έργο σήμερα, αν καθρεφτίζει την εποχή μας, είναι αναγκαστικά μια από τις πιο λεπτές και πιο αποτελεσματικές μορφές δράσης. Ή μάλλον μπορεί το ίδιο να γίνει το σπέρμα της δράσης. O μυθιστοριογράφος, εφόσον συνειδητοποιεί την αποστολή του, προσπαθεί να σπρώξει την πραγματικότητα να πάρει τη μορφή που κρίνει ως την πιο ταιριαστή στον άνθρωπο. Σε άλλες εποχές, πιο ισορροπημένες, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, η ομορφιά μπορούσε ν’ αρκέσει για την ικανοποίηση του ιδεώδους του συγγραφέα. Σήμερα ο συγγραφέας, αν είναι πραγματικά ζωντανός, είναι ένας άνθρωπος που υποφέρει κι ανησυχεί βλέποντας την πραγματικότητα. Οδηγείται να συνεργασθεί με όλες τις δυνάμεις του φωτός που επιζούν ακόμη για να προχωρήσει λίγο το βαρύ πεπρωμένο του ανθρώπου. O συγγραφέας σήμερα, εφόσον μένει πιστός στην αποστολή του, είναι ένας μαχητής»
Τι έχει βρεθεί στα μαθητικά τετράδια του συγγραφέα
Απόσπασμα από ομιλία της συγγραφέως Έλλης Αλεξίου για τον Νίκο Καζαντζάκη που εκφωνήθηκε το 1983.
Ο τελευταίος πειρασμός - αγγλικά
Καπετάν Μιχάλης - δανέζικα
Καπετάν Μιχάλης - νορβηγικά
Ασκητική - αγγλικά
Αδερφοφάδες - αγγλικά
Αδερφοφάδες - δανέζικα
Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται - πολωνικά
Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται - αγγλικά
Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά - φινλανδικά
Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά - νορβηγικά
Ο φτωχούλης του Θεού - νορβηγικά
Ο φτωχούλης του Θεού - φινλανδικά
Η κοσμοθεωρία του συγγραφέα διαμορφώθηκε μέσα από τις ακατάπαυστες περιπλανήσεις του, τόσο στον τόπο όσο και στις ιδέες. Η γνωριμία με σημαντικά, πνευματικά πρόσωπα στάθηκαν θεμέλιοι λίθοι για το έργο του, αλλά και πρότυπα ζωής για τον ίδιο.
ΟΜΗΡΟΣ
Ο Καζαντζάκης παραλλήλισε τη δική του πνευματική πορεία με τα ταξίδια και τις περιπέτειες του ομηρικού Οδυσσέα.
ΑΓΙΟΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Ο Άγιος Φραγκίσκος στάθηκε ένα ακόμη σημαντικό πρότυπο ήθους και πνευματικότητας για τον συγγραφέα, αφού απαρνήθηκε τον υλικό πλούτο και αποκήρυξε την ιδιοκτησία, ακολουθώντας τον ασκητισμό.
ΒΟΥΔΑΣ
Ο Καζαντζάκης γοητεύεται από τη ζωή του Βούδα, του νεαρού πρίγκιπα Σιντάρτα Γκοτάμα, που εγκαταλείπει πλούτη και εξουσία για να βρει τη λύση στα δεινά της ανθρώπινης ύπαρξης.
ΔΑΝΤΗΣ
Αποτελεί ξεχωριστό πρότυπο για τον Νίκο Καζαντζάκη, αφού ο θάνατος του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα στην εξορία, εξαιτίας της πολιτικής του δραστηριότητας, διδάσκει τον Κρητικό συγγραφέα το χρέος του ανθρώπου.
ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ
Ο συγγραφέας γοητεύεται από τον μεγάλο Κρητικό ζωγράφο, στις εξαϋλωμένες μορφές του οποίου βλέπει την πορεία προς την πνευματικότητα του ανθρώπου.
ΧΡΙΣΤΟΣ
Από την παιδική ηλικία του Καζαντζάκη η μορφή του Χριστού είναι ριζωμένη στην ψυχή του, αφού η μορφή του ήρωα και του Αγίου ταυτίζονται, δημιουργώντας το ¨ανώτατο πρότυπο¨ του ανθρώπου.
Ο πλούτος των θεμάτων και των εικόνων στα κείμενα του Καζαντζάκη δεν θα μπορούσε παρά να βρει ανταπόκριση στις εικαστικές τέχνες. Σημαντικοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι και χαράκτες ασχολήθηκαν με την εικονογράφηση διάφορων εκδόσεων των έργων του. Επιπρόσθετα, γνωρίζουμε πως μουσικοί δημιουργοί, αλλά και σκηνοθέτες του κινηματογράφου, στράφηκαν στο έργο του συγγραφέα αναζητώντας πηγή έμπνευσης.
σχέδιο του Τάκη Καλμούχου
Αφίσα για την ταινία Αλέξης Ζορμπάς σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
Εξώφυλλο και οπισθόφυλλο δίσκου με τη μουσική του συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι για τη θεατρική παράσταση Καπετάν Μιχάλης, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη.
Αφίσα για την ταινία Ο τελευταίος πειρασμός σε σκηνοθεσία του Μάρτιν Σκορτσέζε, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη.
Λιθογραφίες των Andre Cottavoz, Paul Guiramand, Andre Minaux, Walter Spitzer για την Οδύσεια.
Σχέδια του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα για την Οδύσεια.
1957 στις Κάννες για την προβολή της ταινίας Αυτός που πρέπει να πεθάνει βασισμένης στο βιβλίο Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, με τον σκηνοθέτη της ταινίας Ζιλ Ντασέν και την ηθοποιο Μελίνα Μερκούρη.
Ζιλ Ντασέν
Χαρακτικά του Χρήστου Σανταμούρη εμπνευσμένα από την Ασκητική.
Διάβασε τα αποσπάσματα που ακολουθούν
Βρες τη σημερινή ονομασία των λέξεων με τα έντονα γράμματα.
Αναζήτησε τα σημεία μέσα στην πόλη του Ηρακλείου
Μπορείς να ανατρέξεις, εδώ:
Μ. Δερμιτζάκης, Από όσα θυμούμαι Το παλιό Κάστρο, Μια βόλτα στο Ηράκλειο των αρχών του 20ού αιώνα, Ηράκλειο, Δοκιμάκης, 2008
Δήμος Ηρακλείου: μια πόλη, μια ιστορία
Η Πλατιά Στράτα ήταν η μια από τις δύο βασιλόφλεβες του Μεγαλόκαστρου· ξεκινούσε από των Χανίων την Πόρτα δυτικά, κι έφτανε στου Λαζαρέτου την Πόρτα, όπου ήταν η μεγάλη πλατεία, οι Τρεις Καμάρες, κι ο μπαξές του πασά – ένα ξύλινο κιόσκι μέσα σε μια τούφα κατασκόνιστα δέντρα, όπου κάθε Παρασκευή έπαιζαν οι νιζάμηδες μουσική. Η άλλη βασιλόφλεβα έκοβε σταυρωτά την πρώτη. Κινούσε από την Καινούρια Πόρτα, κατανότου, και κατέβαινε ως το λιμάνι· στη σταύρωση ήταν το μεϊντάνι, η καρδιά της πολιτείας. Στην Πλατιά Στράτα βρίσκουνταν τα στιβανάδικα, τα γυαλάδικα, τα εμπορικά, οι ρωμέικοι καφενέδες, οι σπετσαρίες. Τα μαγαζιά, κολλητά το ένα στο άλλο, έπιαναν ψιλή κουβέντα, οι νοικοκύρηδες, καλφάδες και παραγιοί έκαναν χωρατάδες, πείραζε ο ένας τον άλλο, κουτσομπόλευαν και σκούσαν στα γέλια, κι αλίμονο στην Εφεντίνα να περνούσε, η κανένας καμπούρης, αλλήθωρος, κουτσός ή παρακούζουλος. Οι στιβανάδες χτυπούσαν όλοι μαζί τα καλαπόδια τους, τα μαστορόπουλα σφύριζαν, και που βρίσκουνταν τόσες λεμονόκουπες και σάπιες ντομάτες!
[…]
Ήταν από μεγάλο σόι, ο πατέρας του, παλιός άρχοντας, καλός άνθρωπος, είχε χτίσει μια μεγάλη δεξαμενή, κι είχε βάλει βρύση απόξω από το σπίτι του, για να πίνουν οι διαβάτες, να γεμίζουν και τα σταμνιά τους οι γειτόνοι, και της είχε δώσει τ’ όνομα του γιού του: του Ιδομενέα η βρύση. Κι είχε ανοίξει κι ένα παραθύρι στον ξώτοιχο κι είχε στήσει εκεί το μεγάλο ρολόι του σπιτιού, για να βλέπουν όσοι περνούν τι ώρα είναι· κι ο ίδιος, όταν ήθελε να δει την ώρα, έβγαινε όξω από το σπίτι του και κοιτούσε.
Ν. Καζαντζάκης, Ο Καπετάν Μιχάλης, Αθήνα 1964
Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα συνεργαστήκαμε με την κυρία Ειρήνη Μαραβέλια, Αρχαιολόγο-Μουσειολόγο, την οποία και ευχαριστούμε.
Επιστολή του ΝK προς την Ε.Κ.Ι.Μ. όπου ανακοινώνει την απόφαση της δωρεάς του προς το ΙΜΚ
Η πένα του
Μετάλλιο του Διεθνούς Βραβείου Ειρήνης που απονεμήθηκε στον ΝΚ το 1956
Ο χαρτοφύλακας του συγγραφέα
Η πολυθρόνα του
Σχέδιο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα για την Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη, στην πίσω όψη αφιέρωση του καλλιτέχνη στον ΝΚ
Μεταλλική ζώνη που ο ΝΚ αγόρασε από την Μπουχάρα στον Καύκασο
Συντελεστές εφαρμογής
Γενική επιμέλεια:
Αλέξης Καλοκαιρινός
Σχεδιασμός και υλοποίηση εκπαιδευτικού προγράμματος:
Φανή Καμπάνη
Γραφιστικός σχεδιασμός και ανάπτυξη:
Με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης
Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή μέρους ή όλου του περιεχομένου χωρίς την ρητή άδεια του εκδότη.
(c) Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών
